Eerste procesdag zit erop
De zitting is afgelopen. Op een tweede procesdag volgende week vrijdag (op 1 april) zal de verdediging van kunstenaar Jan Fabre het woord krijgen.
OM vordert effectieve gevangenisstraf van 3 jaar
"De beklaagde toont geen enkel schuldinzicht, blijft de feiten ontkennen en zet zijn gedrag voort. Hij ondervraagt zijn medewerkers en die moeten hem mails sturen dat ze hem trouw blijven. Hij pleegt deze feiten ook al decennialang. Het gaat hier om bijzonder ernstige feiten. Qua grensoverschrijdend gedrag kan ik me geen erger dossier dan dit voorstellen. Ik vorder een effectieve gevangenisstraf van 3 jaar."
© NurPhoto via Getty Images — Jan Fabre. "Beklaagde is god en niemand zal hem tegenspreken"
"Mijn ambt kan vaststellen dat er zwartwerk en financiële uitbuiting was binnen het gezelschap (Troubleyn, red.). De feiten liepen van september 2002 tot juni 2018, dat blijkt uit de verschillende getuigenissen van de slachtoffers. Die cultuur was steeds aanwezig. Zowel de oude verhalen vertonen hetzelfde stramien als de nieuwe. De beklaagde is de god en niemand zal hem tegenspreken."
"Voor de aanranding van de eerbaarheid, met de verzwarende omstandigheid dat hij misbruik maakte van zijn gezag. Het is een verhaal dat bijzonder typerend is voor het dossier. De beklaagde betwist niet dat hij haar - een meisje van 24 jaar - heeft gekust, maar zegt dat het met toestemming was. Wat natuurlijk niet klopt."
"Zeer geloofwaardige getuigenissen van de slachtoffers"
"De beklaagde heeft zich schuldig gemaakt aan pesterijen, geweld en ongewenst seksueel gedrag", gaat de arbeidsauditeur verder. "Het gaat om het gebruik van bijnamen, intimidatie, tirades, seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksuele avances. Het is werkelijk oneindig, net zoals de getuigenissen van de slachtoffers. Die zijn zeer geloofwaardig. En die worden ook bevestigd door de anonieme verhalen die de preventieadviseur heeft ontvangen. De beklaagde maakte misbruik van zijn macht en aanzien in de sector om de slachtoffer te benaderen voor seksuele avances. Niemand durfde te weigeren."
Arbeidsauditeur is nu aan het woord
"De beklaagde is de oprichter van het gezelschap (Troubleyn, red.) en heeft daar de artistieke en zakelijke leiding in handen. Daarnaast is er ook de bvba Angelos, waarmee hij het beeldend werk uitvoert."
"Het onderzoek startte in september 2018, na de open brief. Omdat de feiten in de brief dermate ernstig waren, heeft mijn ambt besloten een onderzoek op te starten", vertelt de arbeidsauditeur. "Heel wat personen werden verhoord: slachtoffers, getuigen, alsook de directe entourage van de beklaagde. Ook meneer Fabre werd meermaals verhoord in dit dossier."
"Op het werk werd eveneens een psychosociale risicoanalyse uitgevoerd. De conclusie daarvan is duidelijk: er is ernstig grensoverschrijdend gedrag gesteld door de verdachte op de werkvloer. Er werd een bemiddeling opgestart, maar die werd afgebroken nadat nieuwe slachtoffers zich gemeld hadden."
Conclusie: "Er is geen enkel schuldinzicht bij meneer Fabre"
Meester An-Sofie Raes doet de conclusie van de advocaten van de burgerlijke partijen uit de doeken:
"Het is duidelijk dat het gedrag blijft doorgaan. Het was lange tijd een blinde vlek, wat er bij Troubleyn gebeurde. Tot nu. Er is geen enkel schuldinzicht bij meneer Fabre, dat blijkt ook uit de recidive, de herhaling van de feiten. Bij Troubleyn wisten ze van zijn acties, sommigen hebben ook geprobeerd om hier iets aan te doen."
"In 2017 startte daarom ook een intern onderzoek bij het gezelschap. Zo blijkt uit het dossier dat meer dan dertig performers aangaven dat ze grensoverschrijdend gedrag hebben meegemaakt. Een jaar later gaf Fabre het beruchte interview bij VRT, waarin hij het had over #metoo in de dans- en cultuursector. Hij noemde het 'choquerend', maar zei daarbij dat er in zijn theater- en dansgezelschap Troubleyn 'nooit, jamais' een probleem is geweest. Wat pijnlijk is in dit verhaal."
"Enkele minuten voor het gesprek kreeg Fabre van Troubleyn te horen dat hij in de fout was gegaan en dit alles ernstig genomen werd. Het interview dat volgde, toont aan dat Fabre en Troubleyn nooit zouden veranderen", vertelt Raes.
"Ondanks dat hij de kans krijgt in 2017 om mea culpa te slaan, ondanks de open brief, letterlijk ondanks alles, wordt alles ontkend. Na 4,5 jaar de kans te krijgen blijft het schuldinzicht afwezig."
Hoe verloopt het proces?
VTM NIEUWS-gerechtsspecialist Faroek Özgünes laat zijn licht schijnen over de zaak in onderstaande video. Hij legt ook uit welke straf Fabre boven het hoofd hangt.
Elfde getuigenis: 'Plots likte hij mij, beet hij in mijn billen, kuste hij mij'
Het elfde slachtoffer beticht Fabre van aanranding. Hij bleef aandringen om veel af te spreken en stond er ook op om een bepaalde scène te doen: urenlang zoenen met een andere danseres in een "heel belangrijk museum".
"Ze werd ook meermaals uitgenodigd op zijn appartement", vertelt Mussche. "De derde keer gaat het te ver. 'Ik voel me ziek', verklaart ze. 'Hij wil me absoluut terug zien, het is belangrijk voor de foto's. Hij is me echt aan het frustreren.'"
'Ik ben uit zijn appartement weggevlucht, ik voelde mijn lichaam niet meer.'
"Toch gaat ze op 9 juni 2017 naar hem. Fabre zegt dat er een klant is die foto's wil zien van hem en haar. 'Ik was er al, ik had niet de kans om nee te zeggen. Ik dacht: ok, ik zal het maar doen. Plots likte hij mij, beet hij in mijn billen, kuste hij mij.' Toen kwam ze tot het besef dat het helemaal niet voor het werk was. Ze zei: 'Ik mag dat niet doen, ik heb een vriendje'. Terwijl ze naar buiten liep, probeerde hij haar opnieuw te kussen en zei: 'Je hebt uw vriendje al bedrogen. Kus mij'."
"'Ik ben uit zijn appartement weggevlucht, ik voelde mijn lichaam niet meer. Ik voelde een diepe angst voor hem, ik voelde me aangerand.' Ze krijgt te horen dat ze paardentanden heeft en afschuwelijk voeten. Tegen het einde was ze al haar zelfvertrouwen kwijt."
Tiende getuigenis: "Ze deed de dans zo vaak dat ze een permanente bekkeninstabiliteit opliep"
Meester Mussche vertelt over de aanhoudende psychologische druk en pesterijen bij het tiende slachtoffer. "'Weet jij wel hoeveel mensen er met mij willen werken?', zei hij tegen haar. In Namen deelt ze haar ongenoegen tegen Fabre. Hij bevestigt dat ze mag meespelen in de voorstelling, maar toch wordt er gekozen voor iemand anders. Het bevestigt het algemeen beeld van een onveilige werkomgeving. Met een vingerknip was ze inwisselbaar. En dat eiste zijn tol. Zo danste ze urenlang een solo, een speciale dans op één been. Ze deed de dans zo vaak dat ze een permanente bekkeninstabiliteit opliep."
© Photo News — Meester Christine Mussche op de eerste procesdag in de zaak-Jan Fabre. Negende getuigenis: "Er heerste een klimaat van angst"
"Het negende slachtoffer danste tussen haar 26 en 30 jaar bij Fabre. Bij de tweede auditie kreeg ze de vraag of ze zich 'honderd procent wou geven voor de compagnie en of ze een vriend had'. Ze werd onmiddellijk geconfronteerd met zijn gedrag, plots ontplofte hij en werd ze geviseerd. Iemand uit zijn entourage zei haar: 'Als hij zo kwaad is op u, dan is het een teken dat hij u goed vindt'."
"Ook hier waren er situaties waarbij ze haar kleren moest uitdoen terwijl dat niet nodig was. Iedereen werd onderworpen aan zijn stemming, er heerste een klimaat van angst."
"Zo was er een bepaalde scène, waarbij Jan eiste dat een mededanser naar de vagina's moest kijken. De acteur moest de vagina's beschrijven en benoemen. Het was zeer beledigend. Waarom dit gebeurde, weet niemand. Ze was financieel afhankelijk van haar job, maar toch besloot ze ermee te stoppen. Het kon niet meer."
"In haar ontslagmail schrijft ze: 'Ik heb veel geleerd, maar er is ook veel schade opgelopen. Ik wil het stilzwijgen, de blindheid en de leugens niet meer steunen'. Er kwam nooit een reactie op." Ook deze danseres had bijstand van een therapeut nodig, vertelt meester Mussche.
Achtste getuigenis: "Mannelijke dansers moesten lichaamssappen uit haar zuigen"
Advocate Christine Mussche neemt opnieuw het woord.
"Het achtste slachtoffer zag in maart 2014 de oproep om auditie te doen voor Troubleyn. Ze had een interview met de kunstenaar. Fabre zei dat ze zeer arrogant is en dat ze op de compagnie zal komen omdat ze van Brazilië komt. Hij vroeg of ze anorexia had. Ze kreeg een stage aangeboden. De voorwaarden waren: onderdak en twee maaltijden per dag. Maar ze had geen inkomen. Tijdens het weekend at ze niet. Fabre herhaalde steevast dat als het haar niet beviel, ze altijd naar Brazilië kon terugkeren."
"Maar er waren ook twijfelachtige situaties. Zo moest ze als een kip naakt neerliggen, andere mannelijke dansers moesten haar lichaamssappen uit haar zuigen. Zij ervaarde dat zelf als een zeer lastig moment in haar carrière. Zij verklaarde: 'Ik moest dat maar doen, want hij wou een dode kip'."
Ook zij werd overtuigd voor een fotoshoot. 'Jan merkte dat ik niet op mijn gemak was en gaf me instructies: doe je borsten omhoog, ga je op je knieën zitten en doe je mond open'. Ze kreeg er nooit één cent voor. Het is niet gebleven bij één photoshoot. Bij een andere was ze naakt, hij gekleed. 'Ik schaam me daar zo hard voor', verklaart ze. Toen ze hem eens op een drankgelegenheid tegenkwam, zei hij: 'Jij hebt de mooiste borsten van iedereen die ik ken'. Ze wist niet hoe te reageren, ze voelde zich zijn prooi. Fabre vroeg haar met wie van het gezelschap ze seks wou hebben, want iedereen had volgens hem seks met elkaar."
Ze kreeg ook de vraag om mee te gaan naar een hotelkamer. "'Op dat moment werd het teveel en wou ik zelfmoord plegen. Ik werd als een voorwerp gezien'", beschrijft Mussche wat de danseres meemaakte.
Zevende getuigenis: "Veel geleerd van Fabre, maar er waren ook incidenten"
"Het zevende slachtoffer zegt dat ze bijzonder veel geleerd heeft van Fabre. Maar er zijn wel een aantal incidenten (2013-2018) van grensoverschrijdend gedrag bij haar en ze was rechtstreeks getuige van situaties bij vier andere danseressen. Ze kwam bij Troubleyn terecht in het voorlaatste jaar van haar opleiding. Het was haar allereerste professionele ervaring die haar getekend heeft, zo beschrijft ze", aldus meester Raes.
"Zo was er een incident met danseressen, die moesten werken met orgaanvlees. Sommigen liepen infecties op. Toen de onveilige situatie opgemerkt werd, ging hij (Fabre, red.) de personen één voor één af. Iedereen moest zeggen: 'Ja Jan, ik wil in uw vuil werken'."
De vrouw onderging eveneens een fotoshoot. "De kunstenaar kwam naar haar, nam haar billen en borsten vast. Ze voelde zich enorm ongemakkelijk. Uiteindelijk knakte er iets bij haar." Ook deze danseres stapte naar een psycholoog om alles te verwerken.
Zesde getuigenis: "Fabre gebruikte de theatercontext om zijn seksuele lusten bot te vieren"
Meester An-Sofie Raes, die de burgerlijke partijen verdedigt, doet het relaas van het mogelijke zesde slachtoffer uit de doeken.
"Het zesde slachtoffer heeft zelf alles meegemaakt, en ook hier was het hetzelfde liedje. Onder het mom van het uitvoeren van zijn artistieke visie ondernam hij seksuele intimidatie en psychisch geweld. Ze komt in januari 2013 terecht bij (theatergezelschap, red.) Troubleyn. Bij haar eerste workshop gaat men over de grenzen. Zo beschrijft ze een scène: 'Het oorspronkelijke idee dat we hadden, veranderde ineens in een obsceen idee. Een danseres moet uitgekleed worden door een acteur en weer aangekleed worden door mij. Ze begon te huilen, ze was niet meer aan het acteren. Maar het ging enkel verder, onder leiding van Fabre. Fabre gebruikte de theatercontext om zijn seksuele lusten bot te vieren. Maar ze kon niet weg."
"Ook hier kwam het tot een fotoshoot: naaktfoto's, geen contact, geld onder tafel. 'Hij begon foto's te nemen, maar dan begon hij dichter bij mij te komen', verklaart ze. 'Hij legde zijn hand op mijn borst en duwde zijn tong in mijn mond. Ik zei: je bent mijn baas, wat ben je aan het doen? Ik ben ook maar een mens, antwoordde hij'. Zij blokt hem af. Een tweede fotoshoot wijst ze af en daarop wordt ze afgerekend. Op 1 mei 2013 krijgt ze te horen dat ze uit de solo werd geschopt. 'Hij zei dat het niet goed was. Ik heb die avond geweldig gehuild'."
"'Het gaat verder, bij een springoefening zei hij: je bent een dikke koe. Ik wou iets zeggen maar kreeg enkel 'Hey Jan?' eruit. Hij rende het podium op met zijn vuisten in de lucht: 'Jan wat!', schreeuwde hij. Hij sloeg me niet, maar het was angstaanjagend.' Ook een derde fotoshoot weigert ze, ze stopt met werken in december 2013 bij Troubleyn. De vrouw gaat sinds 2014 bij een therapeut langs om dit alles te verwerken."
Zitting hernomen met zesde getuigenis
Voor de correctionele rechtbank in Antwerpen is de middagpauze afgelopen. De zaak tegen Jan Fabre wordt hernomen met de getuigenis van het mogelijke zesde slachtoffer van de kunstenaar.
Pauze in de rechtszaal: zitting gaat verder om 13.30 uur
Vijfde getuigenis: "Er worden zeer erotische foto's genomen"
An-Sofie Raes, advocate van de burgerlijke partijen, vervolgt haar betoog: "Het vijfde slachtoffer doet auditie in 2007, maar er valt geen definitieve beslissing. Ze zal later te horen krijgen of ze bij Troubleyn terecht kan. Wat is er bijzonder frappant aan het verhaal? Na de auditie krijgt ze plots een telefoontje van Fabre om een fotoshoot te doen. Ze voelde een enorme morele druk om daarin op in te gaan. Ze kreeg ook te horen van hem: 'Ze staan in de rij om bij mij gratis te kunnen werken'. Er worden zeer erotische foto's genomen. Fabre is duidelijk tegen haar: 'Over wat hier gebeurt, wordt niet gesproken'."
© BELGA — Meester An-Sofie Raes (midden) and meester Christine Mussche (rechts) nemen de verdediging van de burgerlijke partijen op zich. Vierde getuigenis: "Ook zij kreeg geen contract, maar wel champagne en cocaïne aangeboden"
"Het vierde slachtoffer werkte bij Troubleyn van 2004 tot 2007. Op haar 24 jaar doet ze een vrije auditie bij Fabre. 'Ik was onmiddellijk geïntimideerd door zijn brutale afwijzende houding', zegt ze. De dame wordt een vaste job aangeboden, maar het was onbetaald. Vanaf het ogenblik dat de dame start bij Troubleyn schreeuwde hij tegen haar: 'Hij vertelde me dat ik dik was, hij beledigde mij'. Voor de schermen werd ze met de grond gelijk gemaakt, achter de schermen was hij een totaal ander persoon.'"
"Ook zij kreeg in 2004 de vraag om aan een fotoshoot mee te doen in zijn privéwoning. Ook zij kreeg geen contract, maar wel champagne en cocaïne aangeboden. 'Hij vroeg me om de lingerie uit te doen', zegt ze. 'Terwijl hij me fotografeerde noemde hij me zeer speciaal en sexy. Tegelijkertijd vertelde hij me dat ik zwakker was dan de andere dansers. Hij vertelde me later dat hij de foto's had gebruikt in een reeks waarbij vrouwen masturbeerden en hun gezicht gefotografeerd werden. Ik vond het walgelijk.'"
"De vrouw kreeg er 1.500 euro voor. Dergelijke fotoshoots werden enkel extremer. Ze liet zich nog een achttal keer fotograferen. De dame had een precaire positie in een gesloten danswereld, ze heeft nood aan een inkomen en moet haar professionele carrière opbouwen. Die fotoshoots weigeren was geen optie", aldus de advocate van de burgerlijke partijen.
Ze gingen doen alsof ze seks hadden. 'Maar toen hij begon op te nemen, begon hij echt seks met mij te hebben'.
"Na de voorlaatste fotoshoot kreeg ze plots een solo, ze moest naar Zwitserland komen om die bespreken. En toen kwam het: 'Ik moet seks hebben met je, om een solo te kunnen maken', zei hij. 'Want het onderwerp is pornografie.' Ze ging er niet op in. Fabre besloot dat hij het project toch zou filmen in zijn privékasteel. Hij stelde de videocamera op in de slaapkamer. Ze gingen doen alsof ze seks hadden. 'Maar toen hij begon op te nemen, begon hij echt seks met mij te hebben', verklaart de vrouw. 'Wat mij zo choqueerde, hij gebruikt het theater - de nepseks - om mij in de val te lokken.'"
Derde getuigenis: 'Bij de repetities schreeuwde hij: 'Let's see some pussy''
"De derde dame is een klassiek geschoolde balletdanseres die op haar 26 jaar auditie doet bij Troubleyn in 2003. Ook zij kreeg eenzelfde ongepaste opmerking tijdens het eerste gesprek met Fabre: 'Weet je, ik kan echt een klootzak zijn. Maar wil je echt met mij werken?' Zij ziet het echter als een enorme kans om door te breken. Sommige scènes in de show waren naakt, zegt ze. 'Bij de repetities schreeuwde hij: 'Lets see some pussy'. Er was ook een ander grensoverschrijdend moment bij de soundcheck. 'Ik wou de soundcheck doen met mijn kleren aan, maar Fabre wou me naakt. Ik voelde me zo vernederd als jonge vrouw, die me helemaal moest uitkleden voor een buitenlandse technische crew, met Fabre als enige toeschouwer. 17 jaar later krijg ik buikpijn als ik terugdenk aan dat moment.'"
Tweede getuigenis: 'Jan zei dat 'het nu of nooit was'. Ik zei dat het nooit was'
"De tweede dame kwam bij Troubleyn terecht via een workshop. Ze was toen 24 jaar. En ze was zeer blij, ze kreeg het aanbod om mee te doen, tussen 2000 en 2001. Wat is er bizar: die dame krijgt een oproep van Fabre, waarbij ze de coördinaten krijgt van het Brussels Metropool-hotel en zijn kamernummer. Ze gaat er niet op in."
"Een jaar later, in 2002, wordt ze bijzonder hard aangepakt. 'Hij ging tegen mijn gezondheidsgrenzen in', getuigt ze. 'Twee mannen moesten mij bijten in m'n billen, ze moesten mij echt bijten. Dat stuk werd heel vaak geoefend waardoor ik blauwe plekken had op mijn benen, ik raakte bijna de trap niet meer op. Daarnaast waren er continu pesterijen waarbij hij mij negeerde en afbrak.'"
"Het gaat niet enkel over het isolement en pesterijen. Er was ook seksueel grensoverschrijdend gedrag: 'Het gebeurde in november 2002. We waren in Parijs. Jan kwam plots naar mij toe, kuste me op de mond en in mijn gezicht. Ik stond perplex, intussen kuste hij mijn hals en deed mijn T-shirt uit. Ik vroeg om te stoppen. Jan keek naar mij en het bed, waarna ik besefte wat de bedoeling was. Op een gegeven moment zei ik tegen hem: dus de geruchten zijn waar, je moet seks hebben om de kans te krijgen. Jan zei dat 'het nu of nooit was'. Ik zei dat het nooit was.'"
Eerste getuigenis: "Hij begon aardbeien in mijn vagina te stoppen"
An-Sofie Raes is de tweede advocate voor de burgerlijke partij: "We gaan de verhalen van de dames op een chronologische manier overlopen. De eerste dame komt in 1998 bij Troubleyn terecht en doet een auditie. Daar gebeurt al iets vreemd, tijdens de eerste ontmoeting worden er meteen sociaal onaangepaste vragen gesteld: 'waarom had ze zo'n grote dijen?'. Dit was haar allereerste professioneel ervaring."
"Meteen zien we eigenlijk dat de droom van de dame in vervulling gaat. Ze geeft ook toe, van 1998 tot 2004 waren er bijzonder heel veel goeie momenten. Maar vanaf het jaar 2000 maakte ze heel wat grensoverschrijdende momenten mee. Zij benoemt vernederingen, beledegingen en kleineringen. Voor een voorstelling krijgt ze ook het voorstel van een fotoshoot. Er was geen contract, ze mocht er niks over zeggen."
'Op een gegeven moment kwam hij dichterbij en begon hij aardbeien in mijn vagina te stoppen'
"'Het project bestond eruit dat ik voor een camera zou masturberen', zegt ze. 'Hij ging enkel mijn ogen fotograferen. De locatie van de fotosessie was in zijn flat in Antwerpen, hij was alleen. Ik kan me nog herinneren dat ik me heel ongemakkelijk en onzeker voelde. Op een gegeven moment kwam hij dichterbij en begon hij aardbeien in mijn vagina te stoppen.' Die fotoshoot werd beloond met een mogelijke solo. Bij de eerste werkvergadering hierover probeerde hij z'n tong in m'n mond te duwen, hij zei me dat ik moest nadenken of ik meer wou. Partners in crime, was zijn geliefkoosde zin om onze werkrelatie te beschrijven. Hij raakte vaak mijn achterwerk en dijen aan.'", doet meester Raes de getuigenis uit de doeken.
"Ze raakt verzeild in een depressie en burn-out als ze Troubleyn verlaat. Toen durfde ze de stap niet zetten. De verdediging van Fabre stelt dat de verhalen niet betrouwbaar zijn, dat de vrouwen samengespannen hebben."
"Dames kregen champagne en cocaïne geserveerd. Het ging te ver"
"Het blijkt uit het dossier: meneer Fabre is een man met grote voor- en nadelen. Grenzeloosheid hoort erbij in het werk. Het is een creatieve, maar tegelijkertijd toxische omgeving. Er werd gezegd, je mag bepaalde dingen aanbrengen, maar dan liep die persoon het risico dat hij publiek afgestraft werd."
Er heerste een druk, een geheimhouding.
"De thema's die meneer Fabre behandelt zijn lichamen, seks en erotiek. Dan mag je ervan uitgaan dat de jongedames zich soms ongemakkelijk zullen voelen bij scènes. Maar toen een jongedame aangaf dat ze bepaalde scène te ver vond gaan, was ze plots de hele voorstelling kwijt. Er heerste een druk, een geheimhouding."
"Zo waren de geheime erotische fotoshoots zowel op privéplekken als op de werkvloer. Bij de fotoshoot moesten de dames vaak lingerie en pumps dragen. Ze kregen champagne en cocaïne geserveerd. Het ging te ver. Om kort samen te vatten: de grenzen zijn en waren bereikt."
© Photo News — Christine Mussche, advocate van de dames die Jan Fabre beschuldigen van onder meer ongewenst seksueel gedrag. Wie zijn de getuigen voor de verdediging?
"Een eerste grote groep zijn de mensen die verklaringen afleggen met als doel: het behoud van de subsidies voor het gezelschap. Ze zeggen: het is niet onze bedoeling om de getuigenissen van de vrouwen te onderwerpen. De tweede groep zijn de mensen die in essentie zeggen: ik heb niks gezien en kan niks bevestigen of ontkennen. De derde groep is de onmiddellijke entourage die nog steeds in een afhankelijkheidspositie staat. Zijn muzen of ex-partners, mensen uit de Troubleyngroep en een aantal mensen die nog steeds werken met meneer Fabre. Mocht meneer Fabre veroordeeld worden, zou het natuurlijk niet gunstig zijn voor hen", aldus Christine Mussche, advocate van de burgerlijke partijen.
"Experten aan de overzijde wuiven alles weg als artistieke vrijheid"
"Experten aan de overzijde (verdediging Fabre, red.) wuiven alles weg als artistieke vrijheid", zegt meester Mussche. "Om een voorbeeld te geven welke zwijgcultuur er heerst: een professor van UAntwerpen had een danseres - wiens thesis hij begeleidde - geïntroduceerd bij het gezelschap. Wat gebeurt er, op een bepaald moment gaat zij een verklaring afleggen bij de politie. Omdat zij gedurende haar stage van 2,5 jaar daar rechtstreeks getuige is van het gedrag van Fabre. Ze krijgt een e-mail van niemand minder dan haar thesisbegeleider waarin staat 'ik heb u geïntroduceerd en nu leg jij belastende verklaringen af'. Het meisje was in shock."
"Wat was het doel van de open brief? "
De advocate van de burgerlijke partijen vervolgt haar betoog:
"Het is een publieke aanklacht van artistiek leiderschap. Dat bepaalde zaken aangekaart moeten worden, lijkt me de evidentie zelf. Aan de overzijde (verdediging Fabre, red.) zegt men: 'daar waren atijd mensen bij'. Dat klopt niet, vaak gebeurden de feiten zonder getuigen, zonder camera's. Zij hebben elk hun verklaring op een eerlijke manier afgelegd. Ze zouden zich niet goed voelen bij het opkroppen of opblazen van hun verhaal. En je ziet het aan hun lichaamstaal, toen ik een cliënte voor het eerst sprak... Je zag de pijn in hen, het was indrukwekkend, ik zag tranen in hun ogen. De tegenpartij zegt dat iedere dame zaken zegt die niet kloppen, overdreven zijn. Alle dames worden omschreven als onbetrouwbaar en leugenachtig. We zien dat eerder als een rookgordijn om de aanvallen af te leiden."
Mussche: "Eén belangrijke zin in dossier: 'seksuele relatie met Jan Fabre hoort erbij"
"In de studie die in het dossier zit, staat één zeer belangrijke zin: 'Een seksuele relatie met Jan Fabre hoort erbij'. Dat zijn zaken die door oudere mensen gezegd worden tegenover jongeren mensen die er willen komen werken."
"Koosnaampjes, bijnamen, privileges voor sommigen. Als iemand uitgekozen wordt, mocht enkel die persoon spreken met Fabre, daarnaast afstraffen, aantrekken en afstoten. Bijna altijd seksueel avances. Naast het feit dat die mensen de job van hun leven hadden, onderbetaald werden, heel veel doorstaan hebben, hebben ze er serieuze schade aan overgehouden. Meneer Fabre benadrukte zijn macht."
Het patroon is zo duidelijk, en wordt zo duidelijk benoemd.
"Aan de overzijde (verdediging Fabre, red.) zegt men daarover: woord-tegen-woord. Maar het patroon is zo duidelijk, en wordt zo duidelijk benoemd. Het is nogal evident, maar dit moet natuurlijk door de rechter per burgerlijke partij bekeken worden. Maar dat patroon speelt een evidente rol in het moreel opzet: het weten."
"Wij staan hier voor 11 mensen. Het aantal op zich zegt natuurlijk ook iets. Hier zit men niet met een woord-tegen-woordsituatie. Elk van hen heeft een soortgelijk verhaal te vertellen", aldus nog Mussche. "Erken het en neem uw verantwoordelijkheid, dat is de enige drijfveer van mijn cliënten. Laat dit nooit meer gebeuren."
Mussche: "Jan Fabre was heer en meester. Zijn verdediging probeert dit te betwisten"
Mussche, de advocate van de burgerlijke partijen gaat verder: "Nu zal ik iets zeggen over de machtspositie van Fabre. In het hele gebeuren is hij de oprichter, hij probeert zich te presenteren als 'het creatieve brein'. Maar het mag duidelijk zijn dat hij een feitelijke machtspositie heeft. Als opperhoofd van zijn theatergezelschap Troubleyn, hij besliste over zowel de zakelijke als de financiële zaken in zijn gezelschap, samen met zijn raad van bestuur."
"Jan Fabre was heer en meester. Zijn verdediging probeert dit te betwisten, maar dat lijkt me hier niet aan de orde."
"Hij is een talentvol kunstenaar en regisseur. Maar de schade die hij heeft aangericht is massief en massaal, over de hele lijn. Hij stelt: artistieke vrijheid laat me toe zo te handelen."
"Er was een emotionele druk aanwezig bij de dames. Wanneer abrupt de samenwerking stopgezet werd, dan was er ook de vrees - in het kleine wereldje van de danswereld - dat het op hen zelf negatief ging terugslaan. Dat zijn elementen die iemand jong, gedreven zeker zullen beïnvloeden."
"Die macht, die kwam tot uiting op een pijnlijke manier. Pestgedrag, bij mensen die niet ingingen op te ver gaande scènes of seksueel gedrag. Soms kregen ze de 'silent treatment', soms werden ze keihard uitgescholden, om hun lichaam, hun tanden, hun borsten, hun benen, hun voeten."
"Meneer Fabre was zich bewust dat zijn gedrag een impact had"
"Waarover gaat deze zaak? Ongepaste en ongewenste signalen, ongepast zoeken naar seksueel fysiek contact, blijven aandringen en iemand ongewenst seksueel aanraken. Dwang en chantage tot seksueel contact, de vraag stellen tot seksueel contact en veel meer."
"Hierbij kijkt men naar de welzijnswet. Hierbij wordt gekeken naar de psychische en fysieke schade. Artikel 32 van die wet zegt dat werknemers en -gever zich moeten onthouden van iedere vorm van geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag."
Over de zaak-Fabre zegt Mussche: "We spreken hier over dergelijke situaties in een arbeidsverhouding die niet normaal zijn. Het subjectief aanvoelen kan anders zijn, maar de normen zijn overschreden. Dat wordt overmatig vastgesteld, volgens onze mening."
"Het seksueel ongewenst gedrag op het werk. Elke vorm van verbaal of non-verbaal gedrag met seksuele connotatie met als doel of gevolg dat de waardigheid van de persoon wordt aangetast. Gaande van koosnaampjes tot verkrachting. Die gedragingen moeten dus niet bewust gesteld worden of opzettelijk bedoeld zijn. Het is het gevolg van een handeling."
"Meneer Fabre was zich bewust dat zijn gedrag vanuit zijn hiërarchische positie een impact had op de mensen waarover wij het hebben", aldus Mussche.
Advocate burgerlijke partijen: "Cultuur binnen dans- en cultuursector is verziekt"
"Op 26 juni 2018 komt het onderzoek naar buiten van UGent rond seksueel grensoverschrijdend gedrag in de dans- en cultuursector." Hun vaststelling was dat één op de vier vrouwen uit de branche het jaar voordien te maken kreeg met ongewenst fysiek of seksueel gedrag.
"Toen meneer Fabre reageerde op VRT op het onderzoek van UGent, waren er heel wat reacties van ongeloof. Daarom werd die open brief gezonden. Waarna het arbeidsauditoraat een onderzoek startte. Dat onderzoek was belangrijk, 35 medewerkster zijn daarbij aan het woord gekomen. Wat ervoor zorgde dat er niets van tenlasteleggingen kan ontkend worden. Dat had zijn effect, ook binnen het gezelschap, tot in de schoot van de raad van bestuur."
"Wat bleek uit het onderzoek van UGent? De cultuur binnen de dans- en cultuursector is verziekt."
Mussche vertelt verder: "Er is een groot belang van machtsrelaties, belang van lichamelijkheid en fysieke verschijning. Kortom, heel wat risicofactoren. Een sterke leraar-leerlingverhouding, contact met charismatische artiesten en een ware machtscultuur. Hun conclusie: seksueel grensoverschrijdend gedrag gebeurde het meest in de danssector. De cijfers zijn schokkend. Amper 8 procent komt naar buiten met hun verhaal. Melden aan autoriteiten gebeurd steeds weinig, blijkt ook uit het onderzoek. De personen in de sector zijn zeer kwetsbaar. Personen worden onderbetaald, grote bewondering zal er ook voor zorgen dat eigen waardering zal worden ondergewaardeerd. Er is ook geen manier om dit bepaald gedrag te melden zonder afgerekend te worden hiervoor. Er heerst de vrees om niet geloofd te worden."
Jan Fabre (63) is grote afwezige
Kort voor 9.30 uur is de zitting begonnen. De 63-jarige Jan Fabre is niet komen opdagen om de burgerlijke partijen te aanhoren.
Christine Mussche, advocate van de burgerlijke partijen, neemt het woord. "Ik neem vandaag het woord voor de burgerlijke partijen. Acht van de dames zijn vandaag aanwezig. Ik zal een paar worden zeggen over de start van het onderzoek en de tenlasteleggingen toelichten. En ik zal het ook hebben over de macht van meneer Fabre, over het aantal slachtoffers en de houding van mijn cliënten in het algemeen."
© Simon Mouton Photo News — Advocate Christine Mussche voor de start van de zitting in Antwerpen. Hoe de zaak aan het rollen ging
Alles begon met een onderzoek van UGent naar #metoo-wantoestanden in de cultuur- en mediasector in ons land. Wat bleek: één op de vier vrouwen uit de branche kreeg het jaar voordien te maken met ongewenst fysiek of seksueel gedrag. Fabre reageerde hierop in het VRT-journaal van 27 juni 2018. Hij vond het hoge cijfer “choquerend”, maar zei daarbij dat er in zijn theater- en dansgezelschap Troubleyn “nooit, jamais” een probleem is geweest. Hij voegde er ook aan toe dat hij #metoo geen goede zaak vindt. Omdat “er ook iets gevaarlijks aan is, omdat je de relatie, de ‘secret bond’ tussen regisseur, choreograaf, acteurs, dansers ongelofelijk gaat kapotmaken en kwetsen.”
Twintig (ex-)medewerkers en stagiairs van zijn gezelschap reageerden op hun beurt met een open brief, daarin beschuldigden ze Fabre van pesterijen, psychologische spelletjes en seksueel overschrijdend gedrag. “In en rond de repetitiezaal van Troubleyn is vernedering dagelijkse kost”, klonk de brief.
“In het bijzonder vrouwelijke lichamen zijn het mikpunt van pijnlijke en vaak openlijk seksistische kritiek. (…) In het VRT-interview claimt Fabre dat er in de veertig jaar dat hij al met zijn gezelschap werkt, nooit problemen geweest zijn met seksueel overschrijdend gedrag. Dat is een leugen. Heel recent nog, in het voorjaar van 2018, nam een van de performers (Tabitha Cholet, red.) bij het gezelschap ontslag, waarvoor ze ook seksuele intimidatie opgaf als een van de redenen. (…) Op twee jaar tijd hebben in totaal zes mensen de deur achter zich dicht getrokken, nadat ze direct betrokken waren bij gevallen van seksueel overschrijdend gedrag of ertegen protesteerden – gevallen waar nu vaak naar verwezen wordt als ‘#metoo’.”
