Eerste procesdag zit erop
De zitting is afgelopen. Op een tweede procesdag volgende week vrijdag (op 1 april) zal de verdediging van kunstenaar Jan Fabre het woord krijgen.
OM vordert effectieve gevangenisstraf van 3 jaar
"De beklaagde toont geen enkel schuldinzicht, blijft de feiten ontkennen en zet zijn gedrag voort. Hij ondervraagt zijn medewerkers en die moeten hem mails sturen dat ze hem trouw blijven. Hij pleegt deze feiten ook al decennialang. Het gaat hier om bijzonder ernstige feiten. Qua grensoverschrijdend gedrag kan ik me geen erger dossier dan dit voorstellen. Ik vorder een effectieve gevangenisstraf van 3 jaar."
© NurPhoto via Getty Images — Jan Fabre. "Beklaagde is god en niemand zal hem tegenspreken"
"Mijn ambt kan vaststellen dat er zwartwerk en financiële uitbuiting was binnen het gezelschap (Troubleyn, red.). De feiten liepen van september 2002 tot juni 2018, dat blijkt uit de verschillende getuigenissen van de slachtoffers. Die cultuur was steeds aanwezig. Zowel de oude verhalen vertonen hetzelfde stramien als de nieuwe. De beklaagde is de god en niemand zal hem tegenspreken."
"Voor de aanranding van de eerbaarheid, met de verzwarende omstandigheid dat hij misbruik maakte van zijn gezag. Het is een verhaal dat bijzonder typerend is voor het dossier. De beklaagde betwist niet dat hij haar - een meisje van 24 jaar - heeft gekust, maar zegt dat het met toestemming was. Wat natuurlijk niet klopt."
"Zeer geloofwaardige getuigenissen van de slachtoffers"
"De beklaagde heeft zich schuldig gemaakt aan pesterijen, geweld en ongewenst seksueel gedrag", gaat de arbeidsauditeur verder. "Het gaat om het gebruik van bijnamen, intimidatie, tirades, seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksuele avances. Het is werkelijk oneindig, net zoals de getuigenissen van de slachtoffers. Die zijn zeer geloofwaardig. En die worden ook bevestigd door de anonieme verhalen die de preventieadviseur heeft ontvangen. De beklaagde maakte misbruik van zijn macht en aanzien in de sector om de slachtoffer te benaderen voor seksuele avances. Niemand durfde te weigeren."
Arbeidsauditeur is nu aan het woord
"De beklaagde is de oprichter van het gezelschap (Troubleyn, red.) en heeft daar de artistieke en zakelijke leiding in handen. Daarnaast is er ook de bvba Angelos, waarmee hij het beeldend werk uitvoert."
"Het onderzoek startte in september 2018, na de open brief. Omdat de feiten in de brief dermate ernstig waren, heeft mijn ambt besloten een onderzoek op te starten", vertelt de arbeidsauditeur. "Heel wat personen werden verhoord: slachtoffers, getuigen, alsook de directe entourage van de beklaagde. Ook meneer Fabre werd meermaals verhoord in dit dossier."
"Op het werk werd eveneens een psychosociale risicoanalyse uitgevoerd. De conclusie daarvan is duidelijk: er is ernstig grensoverschrijdend gedrag gesteld door de verdachte op de werkvloer. Er werd een bemiddeling opgestart, maar die werd afgebroken nadat nieuwe slachtoffers zich gemeld hadden."
Conclusie: "Er is geen enkel schuldinzicht bij meneer Fabre"
Meester An-Sofie Raes doet de conclusie van de advocaten van de burgerlijke partijen uit de doeken:
"Het is duidelijk dat het gedrag blijft doorgaan. Het was lange tijd een blinde vlek, wat er bij Troubleyn gebeurde. Tot nu. Er is geen enkel schuldinzicht bij meneer Fabre, dat blijkt ook uit de recidive, de herhaling van de feiten. Bij Troubleyn wisten ze van zijn acties, sommigen hebben ook geprobeerd om hier iets aan te doen."
"In 2017 startte daarom ook een intern onderzoek bij het gezelschap. Zo blijkt uit het dossier dat meer dan dertig performers aangaven dat ze grensoverschrijdend gedrag hebben meegemaakt. Een jaar later gaf Fabre het beruchte interview bij VRT, waarin hij het had over #metoo in de dans- en cultuursector. Hij noemde het 'choquerend', maar zei daarbij dat er in zijn theater- en dansgezelschap Troubleyn 'nooit, jamais' een probleem is geweest. Wat pijnlijk is in dit verhaal."
"Enkele minuten voor het gesprek kreeg Fabre van Troubleyn te horen dat hij in de fout was gegaan en dit alles ernstig genomen werd. Het interview dat volgde, toont aan dat Fabre en Troubleyn nooit zouden veranderen", vertelt Raes.
"Ondanks dat hij de kans krijgt in 2017 om mea culpa te slaan, ondanks de open brief, letterlijk ondanks alles, wordt alles ontkend. Na 4,5 jaar de kans te krijgen blijft het schuldinzicht afwezig."
Hoe verloopt het proces?
VTM NIEUWS-gerechtsspecialist Faroek Özgünes laat zijn licht schijnen over de zaak in onderstaande video. Hij legt ook uit welke straf Fabre boven het hoofd hangt.
Elfde getuigenis: 'Plots likte hij mij, beet hij in mijn billen, kuste hij mij'
Het elfde slachtoffer beticht Fabre van aanranding. Hij bleef aandringen om veel af te spreken en stond er ook op om een bepaalde scène te doen: urenlang zoenen met een andere danseres in een "heel belangrijk museum".
"Ze werd ook meermaals uitgenodigd op zijn appartement", vertelt Mussche. "De derde keer gaat het te ver. 'Ik voel me ziek', verklaart ze. 'Hij wil me absoluut terug zien, het is belangrijk voor de foto's. Hij is me echt aan het frustreren.'"
'Ik ben uit zijn appartement weggevlucht, ik voelde mijn lichaam niet meer.'
"Toch gaat ze op 9 juni 2017 naar hem. Fabre zegt dat er een klant is die foto's wil zien van hem en haar. 'Ik was er al, ik had niet de kans om nee te zeggen. Ik dacht: ok, ik zal het maar doen. Plots likte hij mij, beet hij in mijn billen, kuste hij mij.' Toen kwam ze tot het besef dat het helemaal niet voor het werk was. Ze zei: 'Ik mag dat niet doen, ik heb een vriendje'. Terwijl ze naar buiten liep, probeerde hij haar opnieuw te kussen en zei: 'Je hebt uw vriendje al bedrogen. Kus mij'."
"'Ik ben uit zijn appartement weggevlucht, ik voelde mijn lichaam niet meer. Ik voelde een diepe angst voor hem, ik voelde me aangerand.' Ze krijgt te horen dat ze paardentanden heeft en afschuwelijk voeten. Tegen het einde was ze al haar zelfvertrouwen kwijt."
Tiende getuigenis: "Ze deed de dans zo vaak dat ze een permanente bekkeninstabiliteit opliep"
Meester Mussche vertelt over de aanhoudende psychologische druk en pesterijen bij het tiende slachtoffer. "'Weet jij wel hoeveel mensen er met mij willen werken?', zei hij tegen haar. In Namen deelt ze haar ongenoegen tegen Fabre. Hij bevestigt dat ze mag meespelen in de voorstelling, maar toch wordt er gekozen voor iemand anders. Het bevestigt het algemeen beeld van een onveilige werkomgeving. Met een vingerknip was ze inwisselbaar. En dat eiste zijn tol. Zo danste ze urenlang een solo, een speciale dans op één been. Ze deed de dans zo vaak dat ze een permanente bekkeninstabiliteit opliep."
© Photo News — Meester Christine Mussche op de eerste procesdag in de zaak-Jan Fabre. Negende getuigenis: "Er heerste een klimaat van angst"
"Het negende slachtoffer danste tussen haar 26 en 30 jaar bij Fabre. Bij de tweede auditie kreeg ze de vraag of ze zich 'honderd procent wou geven voor de compagnie en of ze een vriend had'. Ze werd onmiddellijk geconfronteerd met zijn gedrag, plots ontplofte hij en werd ze geviseerd. Iemand uit zijn entourage zei haar: 'Als hij zo kwaad is op u, dan is het een teken dat hij u goed vindt'."
"Ook hier waren er situaties waarbij ze haar kleren moest uitdoen terwijl dat niet nodig was. Iedereen werd onderworpen aan zijn stemming, er heerste een klimaat van angst."
"Zo was er een bepaalde scène, waarbij Jan eiste dat een mededanser naar de vagina's moest kijken. De acteur moest de vagina's beschrijven en benoemen. Het was zeer beledigend. Waarom dit gebeurde, weet niemand. Ze was financieel afhankelijk van haar job, maar toch besloot ze ermee te stoppen. Het kon niet meer."
"In haar ontslagmail schrijft ze: 'Ik heb veel geleerd, maar er is ook veel schade opgelopen. Ik wil het stilzwijgen, de blindheid en de leugens niet meer steunen'. Er kwam nooit een reactie op." Ook deze danseres had bijstand van een therapeut nodig, vertelt meester Mussche.
Achtste getuigenis: "Mannelijke dansers moesten lichaamssappen uit haar zuigen"
Advocate Christine Mussche neemt opnieuw het woord.
"Het achtste slachtoffer zag in maart 2014 de oproep om auditie te doen voor Troubleyn. Ze had een interview met de kunstenaar. Fabre zei dat ze zeer arrogant is en dat ze op de compagnie zal komen omdat ze van Brazilië komt. Hij vroeg of ze anorexia had. Ze kreeg een stage aangeboden. De voorwaarden waren: onderdak en twee maaltijden per dag. Maar ze had geen inkomen. Tijdens het weekend at ze niet. Fabre herhaalde steevast dat als het haar niet beviel, ze altijd naar Brazilië kon terugkeren."
"Maar er waren ook twijfelachtige situaties. Zo moest ze als een kip naakt neerliggen, andere mannelijke dansers moesten haar lichaamssappen uit haar zuigen. Zij ervaarde dat zelf als een zeer lastig moment in haar carrière. Zij verklaarde: 'Ik moest dat maar doen, want hij wou een dode kip'."
Ook zij werd overtuigd voor een fotoshoot. 'Jan merkte dat ik niet op mijn gemak was en gaf me instructies: doe je borsten omhoog, ga je op je knieën zitten en doe je mond open'. Ze kreeg er nooit één cent voor. Het is niet gebleven bij één photoshoot. Bij een andere was ze naakt, hij gekleed. 'Ik schaam me daar zo hard voor', verklaart ze. Toen ze hem eens op een drankgelegenheid tegenkwam, zei hij: 'Jij hebt de mooiste borsten van iedereen die ik ken'. Ze wist niet hoe te reageren, ze voelde zich zijn prooi. Fabre vroeg haar met wie van het gezelschap ze seks wou hebben, want iedereen had volgens hem seks met elkaar."
Ze kreeg ook de vraag om mee te gaan naar een hotelkamer. "'Op dat moment werd het teveel en wou ik zelfmoord plegen. Ik werd als een voorwerp gezien'", beschrijft Mussche wat de danseres meemaakte.
Zevende getuigenis: "Veel geleerd van Fabre, maar er waren ook incidenten"
"Het zevende slachtoffer zegt dat ze bijzonder veel geleerd heeft van Fabre. Maar er zijn wel een aantal incidenten (2013-2018) van grensoverschrijdend gedrag bij haar en ze was rechtstreeks getuige van situaties bij vier andere danseressen. Ze kwam bij Troubleyn terecht in het voorlaatste jaar van haar opleiding. Het was haar allereerste professionele ervaring die haar getekend heeft, zo beschrijft ze", aldus meester Raes.
"Zo was er een incident met danseressen, die moesten werken met orgaanvlees. Sommigen liepen infecties op. Toen de onveilige situatie opgemerkt werd, ging hij (Fabre, red.) de personen één voor één af. Iedereen moest zeggen: 'Ja Jan, ik wil in uw vuil werken'."
De vrouw onderging eveneens een fotoshoot. "De kunstenaar kwam naar haar, nam haar billen en borsten vast. Ze voelde zich enorm ongemakkelijk. Uiteindelijk knakte er iets bij haar." Ook deze danseres stapte naar een psycholoog om alles te verwerken.
Zesde getuigenis: "Fabre gebruikte de theatercontext om zijn seksuele lusten bot te vieren"
Meester An-Sofie Raes, die de burgerlijke partijen verdedigt, doet het relaas van het mogelijke zesde slachtoffer uit de doeken.
"Het zesde slachtoffer heeft zelf alles meegemaakt, en ook hier was het hetzelfde liedje. Onder het mom van het uitvoeren van zijn artistieke visie ondernam hij seksuele intimidatie en psychisch geweld. Ze komt in januari 2013 terecht bij (theatergezelschap, red.) Troubleyn. Bij haar eerste workshop gaat men over de grenzen. Zo beschrijft ze een scène: 'Het oorspronkelijke idee dat we hadden, veranderde ineens in een obsceen idee. Een danseres moet uitgekleed worden door een acteur en weer aangekleed worden door mij. Ze begon te huilen, ze was niet meer aan het acteren. Maar het ging enkel verder, onder leiding van Fabre. Fabre gebruikte de theatercontext om zijn seksuele lusten bot te vieren. Maar ze kon niet weg."
"Ook hier kwam het tot een fotoshoot: naaktfoto's, geen contact, geld onder tafel. 'Hij begon foto's te nemen, maar dan begon hij dichter bij mij te komen', verklaart ze. 'Hij legde zijn hand op mijn borst en duwde zijn tong in mijn mond. Ik zei: je bent mijn baas, wat ben je aan het doen? Ik ben ook maar een mens, antwoordde hij'. Zij blokt hem af. Een tweede fotoshoot wijst ze af en daarop wordt ze afgerekend. Op 1 mei 2013 krijgt ze te horen dat ze uit de solo werd geschopt. 'Hij zei dat het niet goed was. Ik heb die avond geweldig gehuild'."
"'Het gaat verder, bij een springoefening zei hij: je bent een dikke koe. Ik wou iets zeggen maar kreeg enkel 'Hey Jan?' eruit. Hij rende het podium op met zijn vuisten in de lucht: 'Jan wat!', schreeuwde hij. Hij sloeg me niet, maar het was angstaanjagend.' Ook een derde fotoshoot weigert ze, ze stopt met werken in december 2013 bij Troubleyn. De vrouw gaat sinds 2014 bij een therapeut langs om dit alles te verwerken."
Zitting hernomen met zesde getuigenis
Voor de correctionele rechtbank in Antwerpen is de middagpauze afgelopen. De zaak tegen Jan Fabre wordt hernomen met de getuigenis van het mogelijke zesde slachtoffer van de kunstenaar.
Pauze in de rechtszaal: zitting gaat verder om 13.30 uur
Vijfde getuigenis: "Er worden zeer erotische foto's genomen"
An-Sofie Raes, advocate van de burgerlijke partijen, vervolgt haar betoog: "Het vijfde slachtoffer doet auditie in 2007, maar er valt geen definitieve beslissing. Ze zal later te horen krijgen of ze bij Troubleyn terecht kan. Wat is er bijzonder frappant aan het verhaal? Na de auditie krijgt ze plots een telefoontje van Fabre om een fotoshoot te doen. Ze voelde een enorme morele druk om daarin op in te gaan. Ze kreeg ook te horen van hem: 'Ze staan in de rij om bij mij gratis te kunnen werken'. Er worden zeer erotische foto's genomen. Fabre is duidelijk tegen haar: 'Over wat hier gebeurt, wordt niet gesproken'."
© BELGA — Meester An-Sofie Raes (midden) and meester Christine Mussche (rechts) nemen de verdediging van de burgerlijke partijen op zich. Vierde getuigenis: "Ook zij kreeg geen contract, maar wel champagne en cocaïne aangeboden"
"Het vierde slachtoffer werkte bij Troubleyn van 2004 tot 2007. Op haar 24 jaar doet ze een vrije auditie bij Fabre. 'Ik was onmiddellijk geïntimideerd door zijn brutale afwijzende houding', zegt ze. De dame wordt een vaste job aangeboden, maar het was onbetaald. Vanaf het ogenblik dat de dame start bij Troubleyn schreeuwde hij tegen haar: 'Hij vertelde me dat ik dik was, hij beledigde mij'. Voor de schermen werd ze met de grond gelijk gemaakt, achter de schermen was hij een totaal ander persoon.'"
"Ook zij kreeg in 2004 de vraag om aan een fotoshoot mee te doen in zijn privéwoning. Ook zij kreeg geen contract, maar wel champagne en cocaïne aangeboden. 'Hij vroeg me om de lingerie uit te doen', zegt ze. 'Terwijl hij me fotografeerde noemde hij me zeer speciaal en sexy. Tegelijkertijd vertelde hij me dat ik zwakker was dan de andere dansers. Hij vertelde me later dat hij de foto's had gebruikt in een reeks waarbij vrouwen masturbeerden en hun gezicht gefotografeerd werden. Ik vond het walgelijk.'"
"De vrouw kreeg er 1.500 euro voor. Dergelijke fotoshoots werden enkel extremer. Ze liet zich nog een achttal keer fotograferen. De dame had een precaire positie in een gesloten danswereld, ze heeft nood aan een inkomen en moet haar professionele carrière opbouwen. Die fotoshoots weigeren was geen optie", aldus de advocate van de burgerlijke partijen.
Ze gingen doen alsof ze seks hadden. 'Maar toen hij begon op te nemen, begon hij echt seks met mij te hebben'.
"Na de voorlaatste fotoshoot kreeg ze plots een solo, ze moest naar Zwitserland komen om die bespreken. En toen kwam het: 'Ik moet seks hebben met je, om een solo te kunnen maken', zei hij. 'Want het onderwerp is pornografie.' Ze ging er niet op in. Fabre besloot dat hij het project toch zou filmen in zijn privékasteel. Hij stelde de videocamera op in de slaapkamer. Ze gingen doen alsof ze seks hadden. 'Maar toen hij begon op te nemen, begon hij echt seks met mij te hebben', verklaart de vrouw. 'Wat mij zo choqueerde, hij gebruikt het theater - de nepseks - om mij in de val te lokken.'"
Derde getuigenis: 'Bij de repetities schreeuwde hij: 'Let's see some pussy''
"De derde dame is een klassiek geschoolde balletdanseres die op haar 26 jaar auditie doet bij Troubleyn in 2003. Ook zij kreeg eenzelfde ongepaste opmerking tijdens het eerste gesprek met Fabre: 'Weet je, ik kan echt een klootzak zijn. Maar wil je echt met mij werken?' Zij ziet het echter als een enorme kans om door te breken. Sommige scènes in de show waren naakt, zegt ze. 'Bij de repetities schreeuwde hij: 'Lets see some pussy'. Er was ook een ander grensoverschrijdend moment bij de soundcheck. 'Ik wou de soundcheck doen met mijn kleren aan, maar Fabre wou me naakt. Ik voelde me zo vernederd als jonge vrouw, die me helemaal moest uitkleden voor een buitenlandse technische crew, met Fabre als enige toeschouwer. 17 jaar later krijg ik buikpijn als ik terugdenk aan dat moment.'"
Tweede getuigenis: 'Jan zei dat 'het nu of nooit was'. Ik zei dat het nooit was'
"De tweede dame kwam bij Troubleyn terecht via een workshop. Ze was toen 24 jaar. En ze was zeer blij, ze kreeg het aanbod om mee te doen, tussen 2000 en 2001. Wat is er bizar: die dame krijgt een oproep van Fabre, waarbij ze de coördinaten krijgt van het Brussels Metropool-hotel en zijn kamernummer. Ze gaat er niet op in."
"Een jaar later, in 2002, wordt ze bijzonder hard aangepakt. 'Hij ging tegen mijn gezondheidsgrenzen in', getuigt ze. 'Twee mannen moesten mij bijten in m'n billen, ze moesten mij echt bijten. Dat stuk werd heel vaak geoefend waardoor ik blauwe plekken had op mijn benen, ik raakte bijna de trap niet meer op. Daarnaast waren er continu pesterijen waarbij hij mij negeerde en afbrak.'"
"Het gaat niet enkel over het isolement en pesterijen. Er was ook seksueel grensoverschrijdend gedrag: 'Het gebeurde in november 2002. We waren in Parijs. Jan kwam plots naar mij toe, kuste me op de mond en in mijn gezicht. Ik stond perplex, intussen kuste hij mijn hals en deed mijn T-shirt uit. Ik vroeg om te stoppen. Jan keek naar mij en het bed, waarna ik besefte wat de bedoeling was. Op een gegeven moment zei ik tegen hem: dus de geruchten zijn waar, je moet seks hebben om de kans te krijgen. Jan zei dat 'het nu of nooit was'. Ik zei dat het nooit was.'"
Eerste getuigenis: "Hij begon aardbeien in mijn vagina te stoppen"
An-Sofie Raes is de tweede advocate voor de burgerlijke partij: "We gaan de verhalen van de dames op een chronologische manier overlopen. De eerste dame komt in 1998 bij Troubleyn terecht en doet een auditie. Daar gebeurt al iets vreemd, tijdens de eerste ontmoeting worden er meteen sociaal onaangepaste vragen gesteld: 'waarom had ze zo'n grote dijen?'. Dit was haar allereerste professioneel ervaring."
"Meteen zien we eigenlijk dat de droom van de dame in vervulling gaat. Ze geeft ook toe, van 1998 tot 2004 waren er bijzonder heel veel goeie momenten. Maar vanaf het jaar 2000 maakte ze heel wat grensoverschrijdende momenten mee. Zij benoemt vernederingen, beledegingen en kleineringen. Voor een voorstelling krijgt ze ook het voorstel van een fotoshoot. Er was geen contract, ze mocht er niks over zeggen."
'Op een gegeven moment kwam hij dichterbij en begon hij aardbeien in mijn vagina te stoppen'
"'Het project bestond eruit dat ik voor een camera zou masturberen', zegt ze. 'Hij ging enkel mijn ogen fotograferen. De locatie van de fotosessie was in zijn flat in Antwerpen, hij was alleen. Ik kan me nog herinneren dat ik me heel ongemakkelijk en onzeker voelde. Op een gegeven moment kwam hij dichterbij en begon hij aardbeien in mijn vagina te stoppen.' Die fotoshoot werd beloond met een mogelijke solo. Bij de eerste werkvergadering hierover probeerde hij z'n tong in m'n mond te duwen, hij zei me dat ik moest nadenken of ik meer wou. Partners in crime, was zijn geliefkoosde zin om onze werkrelatie te beschrijven. Hij raakte vaak mijn achterwerk en dijen aan.'", doet meester Raes de getuigenis uit de doeken.
"Ze raakt verzeild in een depressie en burn-out als ze Troubleyn verlaat. Toen durfde ze de stap niet zetten. De verdediging van Fabre stelt dat de verhalen niet betrouwbaar zijn, dat de vrouwen samengespannen hebben."
